هیچ سازه ای تاب مقاومت در برابر گسیختگی گسل شمال تبریز را ندارد

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل شورای اسلامی کلانشهر تبریز، دبیر شورای اسلامی شهر تبریز به منظور تاکید بر ضرورت توجه به مخاطرات طبیعی و فجایع احتمالی  زلزله در شهر تبریز زمان سخنرانی پیش از دستور خود را به اسماعیلی، کارشناس تکتونیک سازمان زمین شناسی شمالغرب کشور، اختصاص دادند.

کارشناس سازمان زمین شناسی در جلسه شورای اسلامی شهر اظهار داشت:
گسل شمال تبریز با طولی حدود ۲۵۰ کیلومتر و نرخ لغزش افقی ۷ میلیمتر بر سال، جزء پویاترین گسل­های فلات ایران-ترکیه محسوب می شود. این گسل با دقت قابل توجهی از سال ۱۹۷۶ م. شناسایی و معرفی شده و در طی دهه های گذشته، جزئیات ساختاری و لرزه ای بسیار ارزشمندی و کاربردی از این گسل ارائه شده است.
سابقه لرزه خیزی تاریخی این گسل، نشانگر واقعیت های بسیار تلخی از رخداد زمین لرزه بسیار بزرگی است که قدیمی ترین آنها مربوط به ۸۵۸ م. می باشد.
وی ادامه داد: پس از آن می توان به زلزله ۱۰۴۲ م. اشاره کرد که بزرگای بیش از ۷ داشته و در اثر آن حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار نفر کشته شدند. قطران، شاعر تبریزی که در زمان این رخداد در تبریز ساکن بوده است، با جزئیات قابل توجهی این زلزله را به تصویر کشیده است که در ابیاتی به گسیختگی و حرکت جانبی سطح زمین در مجاورت گسل و نیز خمیدگی و کج شدگی سطح زمین -که امری معمول در زمین لرزه های بزرگ است- اشاره کرده است:

دریده گشت زمین و خمیده گشت درخت        دمنده گشت بحار و رونده گشت جبال
فراز گشت نشیب و نشیب گشت فراز           رمال (ریگها) گشت رماد (خاکسترها) و رماد گشت رمال

اسماعیلی افزود: چندین زمین لرزه بزرگ و متوسط نیز در طی سده های بعدی با کشته هایی بین هزار تا ۴ هزار نفر در این شهر اتفاق افتاده است. زلزله دهخوارقان در سال ۱۶۴۱ م. که مستقیما در ارتباط با گسل شمال تبریز نبوده و باعث ویرانی گسترده شهرهای آذرشهر، اسکو، خسروشاه و تبریز و کشتار حداقل ۱۲ هزار نفر شده است. گسل مسبب این زمین لرزه، گسل دهخوارقان در بخش باختری کوه سهند بوده است.
وی ادامه داد: زمین لرزه های ۱۷۲۱ و ۱۷۸۰ م  وحشتناکترین زمین لرزه های گسل شمال تبریز بوده است که در هر کدام به ترتیب ۱۰۰ هزار نفر در امتداد بستان آباد-تبریز و ۲۰۰ هزار نفر در امتداد تبریز-صوفیان کشته شده اند. تنها بناهایی که در زمین لرزه اخیر نسبتا پابرجا ماندند، مسجد استاد شاگرد، گؤی مچید و ارگ علیشاه بوده است.

اسماعیلی در ادامه افزود: سازمان زمین شناسی کشور در طی دو دهه گذشته، مطالعات گسترده و جامعی با هدف شناسایی رخدادهای زمین لرزه­ای کهن و ماقبل تاریخ، تحت عنوان پروژه دیرینه لرزه شناسی بر روی گسل شمال تبریز و برخی از گسل های مهم آذربایجان انجام داده و هنوز هم ادامه دارد. در این مطالعات، ترانشه ها و کانالهایی در عرض گسل ایجاد شده و با بررسی گسیختگی های حاصل از زمین لرزه در طی حدود ۳۰ هزار سال گذشته، زمین لرزه های بزرگ رخ داده در این مدت شناسایی شده است. سن زمین لرزه ها با سن یابی خاک و رسوبات جوان تخمین زده شده است که بیانگر رخدادهای زلزله های متعدد با بزرگای تا ۷/۷ می باشد. زمین لرزه های حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد تا زمین لرزه های ۱۷۲۱ و ۱۷۸۰ در این ترانشه های شناسایی شده اند و میانگین دوره بازگشت زمین لرزه های مخرب در حدود ۳۰۰ سال تخمین زده شده است.

کارشناس زمین شناسی اظهار کرد: در اثر هر زمین لرزه بزرگ و مخرب گسل شمال تبریز، سطح زمین تا ۵ متر به طور افقی و نیم تا یک متر به صورت قائم در طرفین گسل جابجا می شود. هیچ سازه ای حتی مقاوم ترین آنها، تاب مقاومت در برابر این گسیختگی را ندارد. چطور می توان متصور شده ساختمانی با پیشرفته ترین تکنولوژی و امکانات بر روی گسل ساخته شود و در حین زمین لرزه در زمینی که چندین متر جابجا می شود و در اثر آن خمیدگی نیز در سطح زمین رخ می دهد، مقاومت کند. وقتی از مقاومت سازه ای صحبت می­شود، منظور، مقاومت سازه در برابر شتاب حاصل از زلزله می باشد نه در برابر شکستگی ها و کج شدگی های زمین زیر بنا. در هر صورت، باید فاصله مناسب با گسل را رعایت کنیم، فاصله ای که با عنوان حریم گسل از آن یاد می شود.

کارشناس سازمان زمین شناسی در ادامه به روند ساخت و سازهای بی رویه، بی قاعده و ناموزون شهر تبریز اشاره و تاکید کرد:
در سال ۱۳۴۵، مساحت شهر تبریز ۲۵۰۰ هکتار و در فاصله نسبتا مناسبی از منطقه پرخطر قرار داشت. تاریخ زلزله های بزرگ به مردم این شهر آموخته بود که باید از کوه عینالی و شمال تبریز فاصله بگیرند. در برخی از نگاشته های تاریخی بیان شده است که پش از زمین لرزه های اخیر، بسیاری از مردم جرات نزدیک شدن به این کوه را نداشتند چرا که حتی تا ۴ دهه پس از زلزله اصلی، همچنان زمین لرزه هایی در این شهر احساس می شد. مردم به وضوح شاهد شکستگی ها و زمین لغزش های ناشی از زلزله را ارتفاعات شمالی تبریز بودند. اکنون مساحت شهر نسبت به پنج دهه گذشته، پنج برابر یعنی تا ۱۲۵۰۰ هکتار گسترده شده است. در خوش بینانه ترین حالت، ۳۵ درصد شهر تبریز به سمت منطقه پرخطر لرزه ای رشد کرده است.
وی گفت: شهرک هایی مانند باغمیشه، رشدیه، مزرداران، ارم و منطقه حاشیه نشین شمال تبریز به شدت در معرض خطر زمین لرزه قرار دارند. متاسفانه همچنان نیز روند رو به رشد شهرک سازی مانند شهرک های جدید الاحداث نصر، شهرک جوانان و شهرک شهید صیاد شیرازی که منطبق بر گسل های فعال شناخته شده هستند، ادامه داشته و مسئولین ذی ربط، همچنان در مقابل واقعیت های لرزه خیزی تبریز مقاومت میکنند. علاوه بر این، چند مجموعه های تجاری، فرهنگی، ورزشی و بهداشتی نیز در مراحل ابتدایی ساخت و ساز با ساختگاه منطبق بر اثر سطحی این گسل قرار دارند. با اینکه در جنوب و جنوب غرب تبریز زمینه بسیار مساعد و حتی کم هزینه تری نسبت به مناطق شمالی و شمال غربی تبریز به منظور شهرک سازی وجود دارد،‌ اما همچنان شاهد توسعه بسیار خطرناک این شهر به مناطق شمالی تر هستیم.

اسماعیلی درباره نمای سنگی ساختمان های این شهر افزود:
با اینکه در این شهر در مجموع ساخت و سازهای بسیار اصولی تر از گذشته انجام می شود، اما بدترین و وحشتناک ترین اتفاقی که در این شهر در حال رخ دادن است، ایجاد ساختمانهای با نماهای سنگی است. در برخی از ساختمانهای بلند مرتبه، بیش از ۲۰۰ تن نمای سنگی بکار برده شده است. اگر این ساختمان ها در یک زمین لرزه بزرگ فرو نریزند و ساکنان آن خسارتی نبینند، به احتمال فراوان، عابرین، خودروها و … از فروریزی دهها تنی سنگ نماهای آن در امان نخواهند بود. در ضمن راه بندان ناشی از فروریزی این سنگ ها در کف خیابان ها و معابر، عملا باعث توقف آمد و شد خوردوها و افراد خواهد شد. مسدود شدن درب خانه ها و پارکینگ ها و عدم امکان ورود و خروج به ساختمان ها و مشکلات عدیده دیگر، به طور قطع در اثر زمین لرزه آینده این شهر، بروز خواهد کرد.

عبدالحمید سرتیپی، ‌مدیر کل اداره زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال باختری کشور به موضوع پیش نشانگرها زلزله اشاره کرده و بیان داشت: امروزه کشورهای لرزه خیز پیشرفته در حال پژوهش بر روی روش های پیش نشانگری زلزله هستند. در این روش با رصد شبانه روزی عواملی همچون مقاومت الکتریکی زمین و پایش گازهای محلول در آب های زیرسطحی، به دنبالی روش هایی برای پیش بینی زمان رخداد زلزله ها هستند. سازمان زمین شناسی کشور اولین مرکز پیش نشانگر زلزله را در استان تهران بنا نهاده است و نتایج درخور توجهی نیز از این نتایج در حال انتشار است. ایشان ابراز امیدواری کردند که با راه اندازی مرکز پیش نشانگرهای زلزله در تبریز بتوان گام مهمی در راستای توسعه روش های نوین پیش بینی زلزله برداشت.